تأثیر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در فرسایش خندقی و مورفولوژی خندق ها (مطالعه موردی: حوضه آبخیز کال شور کلاله استان گلستان)

فرسایش خندقی از جمله فرسایش آبی و تشدید شونده است که ظهور و گسترش آن موجب تغییرات بارز در منظر زمین، پسرفت اراضی و تخریب محیط زیست می شود. عوامل متنوع با میزان تأثیر متفاوت در ایجاد و گسترش اشکال گوناگون خندق ها از نقطه ای به نقطه دیگر نقش ایفا می کنند. به طور عمده این عوامل به دو گروه زمینی و اقلیمی تقسیم می شوند. گستره وسیعی از آبخیز کال شور که دارای اقلیم نیمه خشک است، تحت تأثیر خندق ها قرار دارد. با توجه به حاکم بودن ویژگی های عمومی نسبتاً یکنواخت در آبخیز کال شور و اهمیت تغییرات ویژگی های خاک در گسترش خندق ها در اراضی خشک و نیمه خشک، عامل خاک می تواند نقش مهمی در ایجاد و گسترش خندق های منطقه داشته باشد. تحقیق حاضر بر اساس روش میدانی و آزمایشگاهی و ایجاد روابط رگرسیونی بین ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک در دو عمق سطحی (0 تا 30 سانتی متر) و زیر سطحی (30 تا 100 سانتی متر) با ابعاد هندسی (طول، عرض و عمق)، حجم، تیپ و مقادیر نرخ پیشروی خندق ها انجام شده است. در نهایت مدل های رگرسیونی مناسب ارائه شده است. نتایج نشان داد که ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک در دو عمق سطحی و زیر سطحی در سطوح مختلف معنی داری (90%، 95% و 99%) با ابعاد هندسی، حجم، تیپ و مقادیر نرخ پیشروی خندق ها، دارای رابطه معنادار است. مقادیر نرخ پیشروی در تیپ های گوناگون خندق مورد بررسی قرار گرفت. بیشترین پیشروی طولی در تیپ خطی و بیشترین پیشروی عرضی در تیپ پنجه ای رخ داده است. از سویی کمترین پیشروی طولی در تیپ پنجه ای و کمترین پیشروی عرضی در تیپ پیازی و جبهه ای است. در ادامه نتایج نشان داد که با افزایش شیب محل تشکیل و شیب کف خندق نرخ پیشروی عرضی خندق ها افزایش می یابد. نتایج حاکی از اثر شیب محل تشکیل و شیب کف خندق بر ابعاد هندسی (طول و عمق) خندق دارد. همچنین تیپ های مختلف خندق در شیب های مختلف، تشکیل شده است. به گونه ای که تیپ جبهه ای در شیب های کم و اراضی مسطح و تیپ پنجه ای در شیب های زیاد و دامنه ی تپه ها تشکیل شده است.